Νίκος Μάργαρης
ΟΙΚΟ-ΛΟΓΙΚΑAN MOY επέτρεπαν ν_ αλλάξω τ_ όνομα της Θεσπρωτίας θα την
αποκαλούσα Ασφακία. Τούτο επειδή το κυρίαρχο είδος του φυτού
σ_ αυτήν την περιοχή είναι ο χαμηλός θάμνος _ασφάκα_ που
σπάνια ξεπερνά το ένα μέτρο ύψος. Αν εξαιρέσουμε τις πεδινές
εκτάσεις που συνιστούν ποσοστό μικρότερο του 30%, η περιοχή
χαρακτηρίζεται ως ορεινή με σοβαρές κλίσεις. Το έδαφος συχνά
απουσιάζει περιοριζόμενο σε θέσεις ελάχιστες και δείχνει τη
σοβαρή υποβάθμιση που έχει συμβεί στην περιοχή, εκεί όμως όπου
υπάρχει φαίνεται να χαρακτηρίζεται από ικανοποιητική δομή και
παρουσία οργανικού υλικού. H βλάστηση είναι σαφέστατα
υποβαθμισμένη μια και σύμφωνα με τα κλιματολογικά και
εδαφολογικά στοιχεία θα έπρεπε να ανευρίσκουμε δάση.
Οι ασφακώνες συνιστούν χαρακτηριστική περίπτωση υποβάθμισης
του περιβάλλοντος που προέρχεται από το συνδυασμό φωτιάς και
υπερβόσκησης.
Οι πυρκαϊές παίζουν σημαντικότατο ρόλο στην υποβάθμιση της
βλάστησης και φυσικά, των εδαφών. Ειδικά στην περιοχή της
Θεσπρωτίας, κατά την περίοδο 1986-1990, υπήρξαν 178 εμφανίσεις
πυρκαϊών και η έκταση που κάηκε φθάνει τα 8.000 στρέμματα.
Φυσικά, υπάρχουν και πολλές άλλες περιπτώσεις εμφάνισης μόνο
που επειδή δεν υπάρχει, για λόγους που θα εξηγηθούν παρακάτω,
αρκετή υπέργεια φυτομάζα δεν έγινε δυνατή η επέκτασή τους.
H πλειονότητα των πυρκαϊών (περισσότερες από 60%) οφείλονται
σε εμπρησμούς από κτηνοτρόφους. O στόχος τους είναι η
_βελτίωση_ του βοσκοτόπου. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη
των κτηνοτρόφων, βελτίωση γι_ αυτούς σημαίνει τον περιορισμό
των ανεπιθύμητων φυτών για βόσκηση και την εμφάνιση μίας
_νέας_ φυτοκοινωνίας με _επιθυμητά_ είδη φυτών. Το βασικό τους
πρόβλημα είναι η ασφάκα, η οποία δεν είναι βρώσιμη για τα
γιδοπρόβατα. ’λλα είδη που δεν επιθυμούν είναι, σε μικρότερο
βαθμό, το πουρνάρι, το παλιούρι, η λαδανιά και μερικά ακόμη.
Για να εξασφαλίσουν μια γρήγορη και αποδοτική μεταφορά της
φωτιάς επιλέγουν τις ζεστές μέρες κατά τις οποίες φυσά και
δυνατός άνεμος, ιδιαίτερα κατά τους μήνες Αύγουστο και
Σεπτέμβριο που η βλάστηση έχει ελάχιστη υγρασία.
Το κύριο αποτέλεσμα των εμπρησμών είναι η διάβρωση. Με τις
πρώτες φθινοπωρινές βροχές όλη η στάχτη που έμεινε από τη
φωτιά παρασύρεται και απομακρύνεται από το οικοσύστημα. Όσοι
αμφιβάλλουν ας προσέξουν περισσότερο, είτε τη διαδρομή Πρέβεζα
- Ηγουμενίτσα, είτε Γιάννινα - Ηγουμενίτσα. Ολόκληρα βουνά
κατρακυλούν!
Οι φωτιές, όπως γνωρίζουμε σήμερα, καταστρέφουν μόνο το
υπέργειο μέρος της βλάστησης. Πρακτικά, όλα τα _ανεπιθύμητα_
είδη της περιοχής επανέρχονται μετά τη φωτιά με παραβλαστήματα
με αποτέλεσμα, αν δεν υπάρξει άλλη διαταραχή, την επαναφορά
του οικοσυστήματος στην πρώτη του μορφή. H ασφάκα, για
παράδειγμα, επανέρχεται ταχύτατα με περίπου 10 παραβλαστήματα
για κάθε φυτό και φθάνει σε ύψος το 1/3 του αρχικού κατά το
τέλος της πρώτης, μετά τη φωτιά, βροχερής περιόδου. Το ίδιο
ύψος φθάνει σε 3-5 χρόνια. Επομένως, αν η ασφάκα αφεθεί να
αναπτυχθεί χωρίς εξωγενή ανθρωπογενή πίεση επανέρχεται. Όμως,
δυστυχώς, οι βοσκοί _επαναφέρουν_ τη φωτιά με την ίδια
συχνότητα. Οι επιδράσεις των _φυσιολογικών_ (αν υπάρχουν_)
πυρκαϊών δεν θα ήταν, επομένως, τόσο καταστροφικές, αν δεν τις
ακολουθούσε υπερβόσκηση.
Την πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά εμφανίζεται στην περιοχή μια
πλούσια βλάστηση που οφείλεται και στην ενεργοποίηση της
φύτρωσης από τη φωτιά πολυάριθμων ετήσιων φυτών. Επειδή με
τους καπνούς της φωτιάς χάνεται το 95% του αζώτου από τα
υπέργεια μέρη των φυτών, η _επαναφορά_ του οικοσυστήματος στην
πρώτη του, την _κανονική_ μορφή, απαιτεί νέες εισόδους αζώτου.
Για το λόγο αυτό, η υπάρχουσα στρατηγική των μεσογειακού τύπου
οικοσυστημάτων περιέχει την ενεργοποίηση της φύτρωσης των
ψυχανθών (οσπρίων_) φυτών, τα οποία δεσμεύουν το άζωτο της
ατμόσφαιρας και το επαναφέρουν στο έδαφος κάνοντας δυνατή την
επανάκαμψη του οικοσυστήματος.
Την πρώτη χρονιά, λοιπόν, μετά τη φωτιά εμφανίζονται πολλά
είδη ψυχανθών παρόμοιας εμφάνισης με το τριφύλλι, για
παράδειγμα. Σε μια καμένη περιοχή στη Θεσπρωτία μετρήθηκαν να
συμμετέχουν, την πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά, τα ετήσια ψυχανθή
σε ποσοστό της τάξης του 37%.
Δυστυχώς οι κτηνοτρόφοι έχουν υπόψη τους το γεγονός ότι την
πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά συμβαίνει η φύτρωση των ψυχανθών,
τα οποία είναι άριστη κτηνοτροφή. Για το λόγο αυτό η
χρησιμοποίηση της φωτιάς έγινε, ιδιαίτερα τις τελευταίες
δεκαετίες, κοινή πρακτική. Όμως, ο συνδυασμός της με την
υπερβόσκηση που ακολουθεί δημιουργεί _μπλοκάρισμα_ στην
επαναφορά του αζώτου κι έτσι προκαλείται υποβάθμιση. Παράλληλα
με τη βοσκή μετά τη φωτιά τα τρυφερά βλαστάρια ξυλωδών ειδών,
όπως το πουρνάρι, τρώγονται. Το αποτέλεσμα είναι η σοβαρότατη
μείωση στην πρωτογενή παραγωγή, υποβάθμιση του οικοσυστήματος,
μείωση στη φυτοκάλυψη και αυξημένη διάβρωση. Πέρα από τη
μείωση της _βοσκοϊκανότητας_ των ασφακώνων, η μείωση των
βρώσιμων ειδών στα επόμενα χρόνια οδηγούν σ_ ένα φαύλο κύκλο
με τελικό αποτέλεσμα το σεληνιακό τοπίο.
Γνωρίζω ότι το παραπάνω κείμενο δεν μοιάζει και πολύ με τα
συνηθισμένα μου σημειώματα. Όμως, μέσα στην εθνικιστική έκρηξη
που παρατηρείται στο περιοδικό αυτόν τον καιρό, ας μου
επιτραπεί σήμερα η παράθεση της ανυπολόγιστης καταστροφής που
συμβαίνει στη Θεσπρωτία, την οποία παρακολουθούμε απαθείς
εστιάζοντας την προσοχή μας μόνο στον κίνδυνο της
_Τσαμουριάς_.
Συγχωρείστε με, αλλά πιστεύω ότι ο κίνδυνος της Ασφακίας είναι
μεγαλύτερος._Ν.Μ.